I. Tổng quan về vaccine AstraZeneca
Tính tới thời điểm hiện tại, để ngăn ngừa sự lây lan của dịch COVID-19, Việt Nam đã tiến hành tiêm chủng cho 4,04 triệu người dân, trong đó có khoảng 271 ngàn người đã được tiêm đủ 2 mũi (tỉ lệ 0,3%). Người dân Việt Nam đa phần được tiêm bằng vaccine AstraZeneca, chủ yếu dành cho các đồi tượng từ 18 tuổi trở lên.
Nhìn chung, vaccine AstraZeneca hoạt động như sau: các nhà khoa học cấy vật chất di truyền của virus SARS-CoV-2(chính là gai protein-S) vào một loại virus vô hại. Loại virus vô hại này dựa trên virus adeno gây bệnh cảm cúm ở loài tinh tinh, được đặt tên là ChAdOx1. Khi một người được tiêm chủng với AstraZeneca, các virus giả mang theo gai protein-S bắt đầu phóng thích các gai này vào trong cơ thể, trở thành vật thể lạ đối với hệ miễn dịch. Từ đây, hệ miễn dịch nhận định các gai protein-S chính là kẻ xâm nhập và tự kích hoạt cơ chế phòng thủ. Đây là nguyên nhân lí giải cho việc sau khi tiêm AstraZeneca, người được tiêm thường bị sốt và mệt mỏi, vì thực ra đây chính là lúc hệ miễn dịch đang hoạt động để tiêu diệt virus giả dạng của virus COVID-19.
II. Các bước chính trong cơ chế phòng ngừa COVID-19 của AstraZeneca
Hình: Sơ đồ mô tả cơ chế của vaccine AstraZeneca
- Cấy vật chất di truyền
Bao phủ phía ngoài của virus SARS-CoV-2 chính là các gai protein-S, bên trong lõi virus sẽ chứa mã gen của gai protein-S. Các nhà nghiên cứu sẽ tách 1 đoạn gen này và cấy vào biến thể vô hại của virus adeno (là virus gây cảm cúm ở loài tinh tinh). Loại virus giả này không có khả năng nhân bản chính nó.
- Thâm nhập vào tế bào
– Sau khi được tiêm chủng, các tế bào virus giả sẽ thâm nhập vào tế bào và bám vào các protein trên bề mặt của chúng.
– Tế bào sẽ bao bọc lấy virus giả, sau đó virus tìm cách thoát ra ngoài tế bào và cùng lúc đó di chuyển đến nhân, chính là khoang chứa DNA của tế bào.
– Virus adeno đẩy DNA của nó vào khoang tế bào. Tuy virus adeno không có khả năng nhân bản, nhưng tế bào cơ thể lại có khả năng đọc và sao chép DNA thành RNA tín hiệu (message RNA), kí hiệu mRNA.
- Tái tạo gai protein-S
– Virus adeno cũng góp phần kích hoạt hệ miễn dịch nhận ra vật thể lạ trong cơ thể và sẵn sàng để ứng phó và phòng ngừa mạnh mẽ hơn.
– Sau khi DNA được tế bào biến đổi thành mRNA, mRNA tiếp tục được biến đổi để tái tạo gai protein-S. Một số gai đột biến sẽ tự động nhô lên bề mặt của tế bào và mô phỏng lại hình dạng của virus SARS-CoV-2.
- Phát hiện kẻ xâm nhập
– Khi tế bào đã được tiêm phòng chết đi, những mảnh vụn tế bào chứa gai và mảnh protein được một tế bào khác thu nhận và tự gắn lên bề mặt của nó, gọi là tế bào trình diện kháng nguyên (antigen-presenting cell).
– Một tế bào khác, gọi là tế bào T, khi phát hiện ra những mảnh vỡ của tế bào chết sẽ báo động lên hệ miễn dịch giúp nhận diện và đánh lại các kẻ xâm nhập này
- Tạo kháng thể và ngăn chặn virus
– Các tế bào miễn dịch khác (tế bào B) có thể va chạm vào các gai protein-S của virus giả hoặc các mảnh vỡ của tế bào chết chứa mảnh protein và làm bất hoạt chúng. Với sự trợ giúp của tế bào T, chúng bắt đầu tăng sinh và tiết ra kháng thể nhắm vào các protein-S kể trên.
– Các kháng thể ngăn ngừa virus bằng cách khóa các gai protein-S trên bề mặt để không các gai này tiếp xúc với các thụ thể trên niêm mạc của tế bào khỏe mạnh và tiêu diệt chúng. Đối với tế bào đã nhiễm bệnh, các tế bào trình diện kháng nguyên nhận biết chúng bằng cách tìm tế bào có chứa các mảnh gai protein đã bị vỡ ra trước đó và khóa các gai thụ thể lại.
- Ghi nhớ virus
Vaccine AstraZeneca yêu cầu phải chích đủ 2 liều cách nhau 4 tuần. Liều đầu tiên chính là dạy cho cơ thể nhận biết virus giả thông qua các gai protein-S và kích hoạt hệ miễn dịch. Liều thứ 2 giúp gia tăng sức đề kháng bổ trợ cho liều 1.
III. 3 bước lưu ý khi sử dụng vaccine AstraZeneca
- Vì AstraZeneca sử dụng DNA trích xuất từ virus và nó không dể bị phân hủy như RNA, nên việc vaccine không cần được bảo quản lạnh. Người ta dự đoán có thể bảo quản AstraZeneca ít nhất 6 tháng khi trữ lạnh ở nhiệt độ 2-8°C.
- Sau khi mở lọ, vaccine nên được sử dụng ngay trong vòng 6 giờ.
- Vaccine nên được tiêm cho nhóm đối tượng khỏe mạnh từ 18 tuổi trở lên và không mắc các bệnh lí nền nguy hiểm như suy hô hấp, tim mạch, suy thần kinh và các vấn đề về xuất huyết. Không tiêm vaccine cho phụ nữ có thai hoặc cho con bú.
Nguồn:
EN